Randstad onder druk
In deze snel globaliserende wereld is internationale concurrentie steeds meer een strijd tussen steden: daar wordt het geld verdiend, komen fysieke en digitale netwerken samen, bloeit de cultuur en groeit de kennis. Zo ook in Nederland.

De concurrentiepositie van Nederlandse steden, met name van de Randstad, staat echter zwaar onder druk. Dat Aziatische ‘tijgers’ als Beijing en Shanghai haar de laatste jaren voorbijstreefden hoeft niet te verbazen. Maar dichter bij huis doen Groot Londen, het Ruhrgebied, de Vlaamse Ruit en de regio Parijs het ook allemaal beter. Wat is er aan de hand?

De ruimtelijke structuur van dicht op elkaar liggende steden en dorpen, met daartussen een lappendeken van groen, maakt de Randstad uniek in de wereld. Eigenlijk is het één stad met meerdere kernen, die door de meeste bewoners ook als zodanig wordt gebruikt. De Randstad raakt deze kwaliteiten nu echter in hoog tempo kwijt.

Het wegennet slibt dicht, spoorlijnen zijn overbelast, reistijden rijzen de pan uit. Het Groene Hart is in de afgelopen decennia totaal verrommeld en versnipperd. Voortwoekerende bedrijventerreinen langs de wegen ontnemen de reiziger het laatste uitzicht op wat er nog van over is. De Randstad verliest zijn aantrekkelijkheid als woonmilieu en vestigingsplaats voor kantoren en bedrijven.

Schaalsprong
Als de huidige trends doorzetten is de Randstad binnen afzienbare tijd een aaneengesloten stedelijk lichaam, dat echter niet als metropool functioneert en evenmin als zodanig wordt bestuurd. Alleen al de mobiliteitsnetwerken en landschappelijke structuren die nodig zijn voor het goed functioneren van de Randstad, overschrijden immers de randen van de traditionele stad en doorkruisen de provinciale grenzen.

Om de negatieve trends te kunnen keren en de Randstad te revitaliseren moet Nederland op een hoger schaalniveau gaan denken, ontwerpen en besturen. De bestuurlijke samenwerking die nodig is om de toekomst van de Randstad veilig te stellen krijgt inmiddels gestalte in het Programma Noordvleugel (Amsterdam, Almere, Utrecht en Schiphol) en het Atelier Zuidvleugel van de provincie Zuid-Holland (Den Haag, Delft en Rotterdam).

Noord - Zuid
De organisaties van Noord- en Zuidvleugel ontwikkelen integrale visies en projecten voor de toekomst van de Randstad. Maar dan wel ieder op hun eigen speelhelft, met daartussen een wat verweesd Groen Hart. Ook de schaalsprong in het bestuurlijk denken kent zijn grenzen.

De traditionele cultuurverschillen tussen Amsterdam en Rotterdam komen dan ook tot uiting in de aanpak van beide Randstadvleugels: dromen tegenover daden, cultuur tegenover infrastructuur. Dat hun plannen invloedrijk zullen zijn is zeker, maar ze hebben nog weinig bekendheid. Om het publieke debat hierover te kunnen voeren legt de tentoonstelling De Nieuwe Nederlandse Stad ze naast elkaar. En stelt de vraag: ‘willen wij deze stad’?

Noordvleugel
De Noordvleugel is economisch en demografisch gezien het snelst groeiende deel van Nederland. Ongeveer eenderde van de Nederlandse bevolking woont en werkt in dit gebied.

Schiphol, nog steeds één van de belangrijkste luchthavens ter wereld, haalt zijn groei echter vooral uit transferreizigers. Amsterdam wil deze reizigers verleiden om de stad als bestemming te zien. Het plan Destination AMS richt zich vooral op het imago van Amsterdam als centrum van cultuur en internationale wereldhandel, als stad van roemrijke tradities en voortdurende vernieuwing. Twintig kunstenaars kregen de opdracht om voor de biënnale te verbeelden wat Amsterdam was, is, en vooral zou kunnen zijn.

Een grote troef van de nabijgelegen ‘nieuwe stad’ Almere is haar landschappelijke inbedding tussen een uitgestrekte kuststrook en groen polderland. In de tentoonstelling is het ontwerp te zien van architect Francine Houben van Mecanoo voor een Strandstad van de Randstad aan de zuidzijde van Almere. Daarnaast zijn er plannen te zien voor de bouw van 20.000 woningen in de Haarlemmermeer en de ontwikkeling van beide oevers van het Noordzeekanaal.

Zuidvleugel
De Zuidvleugel van de Randstad bestaat uit een netwerk van steden, dorpen en infrastructuur. De Zuidvleugelprojecten in de Nieuwe Nederlandse Stad nemen deze netwerkstructuur als vertrekpunt.

Het project Stedenbaan legt een verfijnd en frequent opererend openbaar vervoerssysteem over de bestaande infrastructuur. Lokale tram- en metronetwerken sluiten hierop aan en revitaliseren daarmee bijvoorbeeld oude bedrijventerreinen als de Haagse Binckhorst, waarvoor OMA een plan tekende. Net als Den Haag richt Rotterdam zich op verdichting van de bestaande stad, met een plan voor 30.000 grondgebonden woningen binnen de ringweg en een eerbetoon aan de stijgende Rotterdamse skyline. 

En als de stad zich binnen haar grenzen terugtrekt en de verkeersinfrastructuur binnen de eigen perken blijft, ontstaat er misschien ruimte voor het plan van landschapsarchitect Adriaan Geuze van West8. Hij ontwierp een bestuurlijke en ruimtelijke ‘contramal’ voor de stad, die één van de grootste waarden van de Randstad, het open landschap, moet veiligstellen.